تمدن ایلام:.


عکس هوایی از زیگورات (معبد دارای پلکان) چقازنبیل که در جنوب شوش باستان قرار دارد.



شرق شناسان اولیه براساس سیستم مصری ،
تاریخ ایلام را به دوره های تمدن قدیم ، میانه و جدید تقسیم کرده اند.
دوره پیشرفت پادشاهی ایلام قدیم در ابتدای هزاره دوم پیش از میلاد بوده
است. آنها نخستین پایه های تمدن خود را در ناحیه خوز و در شوش بنا کردند .
شاه ایلام Puzur-Inshushinak برای بزرگداشت خود ، نخستین تندیسهای ایلامی
را در شوش بنا نهاد. ایلامیان نخست به اور حمله کرده و آنرا نابود کردند.
سپس حدود سال 2000 پیش از میلاد به امپراطوری بابل هجوم برده و دودمان
لارسا (Larsa) را پایه گذاری نمودند. تا این تاریخ ، ایلامیها شهرهای اروک
(Uruk) در سومر ، Isin و بابل را زیر فرمان داشتند. بعدها همورابی پادشاه
بابل از گسترش ایلام جلوگیری کرد اما بابلیان نتوانستد از تجدید قدرت
ایلام با پادشاهی مانند Kutir-Nakhunte که صد سال بعد (1700 پیش از میلاد)
رخ داد ، جلوگیری کنند.
در حدود سال 1600 پیش از میلاد ، کاسیتها به ایلام هجوم آورده و آنرا
ضمیمه امپراطوری خویش کردند. بدین ترتیب دوران پادشاهی ایلام قدیم به سر
آمد و سرزمین ایلام برای 400 سال به ترتیب زیر سلطه کاسیتها ، بابلیها ،
هیتیها و دوباره کاسیتها قرار گرفت. در سال 1160 پیش از میلاد ، فرمانروای
محلی شوش بنام Shutruk-Nakhunte کاسیتها را از ایلام بیرون رانده و یک
دودمان پادشاهی جدید و امپراطوری ایلام را بنا نهاد (تمدن ایلام میانه).
در این دوران شهرهای بزرگی مانند اوان (Awan) ، انشان (Anshan) ، سیمش
(Simash) و بویژه شهر شوش که پایتخت ایلام بود ، ساخته شد. ایلامیان،
همچنین زیگورات بزرگ چقازنبیل که معبد مشهور ایلام میباشد و اکنون
قدیمیترین بنای باستانی در ایران است که سرپا مانده است ، را بنا نهادند.

عکسی از شوش پایتخت تمدن ایلام



عمر امپراطوری ایلام بسیار کوتاه بود و
خیلی زود در سال 1120 پیش از میلاد مورد هجوم بابلیان ، که نبوکدنصر (بخت
النصر) پادشاهشان بود، قرار گرفت. پس از آن تا 300 سال ایلام و مرکز آن
شوش زیر سلطه امپراطوری بابل بود. در این مدت مرکز قدرت ایلامیان به شرق
خاک این کشور منتقل شد و پایتختشان در شهر انشان در کوههای زاگرس قرار
گرفت. در سال 750 پیش از میلاد ، ایلامیان باردیگر قدرت یافته و شوش
پایتخت قدیمی خود را پس گرفتند. این پادشاهی (ایلام جدید) به سرعت به
کشوری نیرومند تبدیل شد و آنان شروع به لشکرکشی علیه بابل و امپراطوری
نوپای آشور نمودند. اما با همه نیرومندی نتوانستند دربرابر گسترش خرد
کننده آشوریان مقاومت کنند. آشوریان در سال 645 ، زمان آشور بانیپال ،
آخرین امپراطور نیرومند خود، به ایلام هجوم آورده و شوش را با خاک یکسان
کردند. این پایان کار تمدن ایلام بود و از این پس ایلام به کشورهای کوچکتر
تقسیم شده وبزودی توسط نیروههای نوپای مادها و پارسها نابود شد.
ایلامیان با وجود تاریخ دردآورشان ، نقش بزرگی در تاریخ تمدن بویژه از
دیدگاه ایرانی ، دارند. آنان به ایستایی تمدن و نبود نوآوری متهم شده اند
که چندان درست نیست. با اینکه بسیاری از ویژگیهای تمدن ایلام از جمله
سیستم نگارش آنها برگرفته از تمدنهای میانرودان بود ، اما بیگمان آنان
صاحب فرهنگ منحصربفرد ایلامی بوده اند. ایلامیان مذهب خود را حفظ کرده و
پرستشگاههای بزرگی برای خدایان خود ساخته بودند. از خدایان آنها میتوان به
Inshushinak خدای محافظ شوش ، و یک الهه که احتمالآ بعدها در مذهب
هخامنشیان به آناهیتا(Ardauui Sura Anahita) تبدیل شد ، اشاره نمود. سیستم
حکومتی آنها ، بویژه برای تعیین جانشین پادشاه ، در آن زمان یگانه بود.
اقتصاد تمدن ایلام برخلاف اقتصاد کشاورزی تمدنهای میانرودان ، بیشتر بر
اساس تجارت بود. همچنین استخراج معادن و صادرات مواد خام مانند قلع که
ماده ای حیاتی برای امپراطوریهای بابل و آشور بود ، بخشی از فعالیتهای
اقتصادی ایلام را تشکیل میداد.
ایلامیان برای زمانی طولانی به عنوان ناحیه میانی بین تمدنهای میانرودان و
اقوام چادر نشین داخل ایران عمل میکردند و بنابراین تمدنی با ویزگیهای
چندگانه ایلامی ، بابلی و سومری بوجود آورده بودند .

عکس هوایی از تل مالیان (Tal-e Malyan) که اکنون بعنوان محل شهر انشان ، پایتخت کوهستانی ایلام شناخته شده است.