به قدرت رسیدن پارسی‌ها یکی از وقایع مهم تاریخ
قدیم است. اینان دولتی تأسیس کردند که دنیای قدیم را به استثنای دو ثلث
یونان در تحت سلطه خود درآوردند و وقتی هم منقرض شدند از صحنه تاریخ خارج
نشدند بلکه در طول مدت 25 قرن متوالی، بلندی‌ها و پستی‌ها را پیمودند.

کورش کبیر
کورش پسر حکمران انشان،
کمبوجه  اول است و مادر او ماندانا دختر آستیاگ پادشاه ماد می‌باشد. کورش
پس از شکست مادها، در پاسارگاد شاهنشاهی پارسی‌ها را پایه‌گذاری کرد سلطنت
او از 559-539 قبل از میلاد است.

کمبوجیه
کمبوجیه پسر ارشد کورش
بود، هرودوت مادر او را، کاسان دان دختر فَرنس‌پس دانسته است و در هشت سال
آخر سلطنت پدر، با وی شرکت و عنوان «پادشاه بابل» داشت . مقدمات لشکرکشی
که در زمان کورش آغاز شده بود در دوران سلطنت کمبوجیه جامه عمل پوشید و در
سال 525 ق . م مصر را تسخیر کرد. سلطنت او از 539 – 522 ق . م است.

داریوش بزرگ

داریوش بزرگ ( ??? تا ??? ق م)، سومین فرمانروای دولت جهانی هخامنشی بود که پس از برافکندن فتنه گئوماته مُغ ، غاصب تاج وتخت ، با سازمان دهی استوار حکومت مرکزی بر استانهای کشور
را تحکیم کرد، سکه زد و اوزان و مقادییر را معین کرد وراه ها ساخت و
بازرگانی و کشاورزی را تشویق کرد و سپاه دائمی معروف به « جاویدان » ترتیب
داد و دانش و هنر را خریدار شد و برای ساختن جامعه ای منظم و قانونمند و
هنر پذیر و مبتنی بر عدالت اجتماعی و احترام به عقاید و فرهنگ اقوام
کوشید. بعلاوه بناهای زیبا و استوار ساخت که از همه مهمتر کاخهای شوش و
تخت جمشید بودند. همچنین بزرگترین و مهم ترین کتیبه ایران قدیم را بر سینه کوه بیستون به یادگار گذاشت. آرامگاه او در نقش رستم است. نام او به معنی « او که خوبی را استوار می دارد» می باشد.

خشایار شاه

خشایار شا پسر و جانشین داریوش بزرگ از سوی مادر نواده کوروش بزرگ بود واز ??? تا ??? ق م پادشاهی کرد. بخاطر جنگ با یونانیان، که به کشور او دست اندازی کرده بودند،  مشهور
شده است، اما درواقع بیش از دیگر شاهان، سازنده و هنرشناش بود. در تخت
جمشید، شوش و بابل و جایهای دیگر کاخهای زیبایی از او باقی مانده است که
بیشترشان کتیبه دارند. در آخر بدست خواجه حرمسرایش کشته شد و قتل او رابه
گردن ولیعهدش « داریوش » انداختند و پسر دیگرش اردشیر هر دوی آن افراد را
کشت . آرامگاه او در نقش رستم است . نام وی به معنی « دلیر ِشاهان » است.

اردشیریکم

اردشیریکم، پسر خشایارشا بود و از ??? تا
??? ق م پادشاهی کرد وبه مهربانی و پر هوشی معروف بود. از مهمترین کارهای
او ساختن بناهای مهمی در تخت جمشید و شوش بود و کتیبه های زیادی از خود به
یادگار گذاشت. آرامگاه او در نقش رستم است. نام او به معنی « کسی که به
فضل اَرتَه شاهی دارد» می باشد و «اَرتَه» در نظر ایرانیان« نظم مبتنی بر راستی » بوده است.

داریوش دوم

داریوش دوم، پسر اردشیر یکم از ??? تا ??? ق م پادشاهی کرد و در شوش کاخی ساخت. آرامگاه او در نقش رستم است.

اردشیر دوم

اردشیر دوم، پسر داریوش دوم، از ??? تا ??? ق م پادشاهی کرد و در شوش کاخی ساخت و « آپادانای» داریوش
بزرگ را که آتش گرفته بود بازسازی کرد و از خود کتیبه هائی باقی گذاشت. در
اول پادشاهی با شورش ناموفق برادرش «کورش» به خطر افتاد و مصر راهم که
شوریده بود از دست داد. آرامگاه او در تخت جمشید بردامن« تپهشاهی» است (دخمه جنوبی). وی به عیاشی و راحت طلبی مشهور شده است.

اردشیر سوم

اردشیر سوم، پسر اردشیر دوم از ??? تا ??? ق م پادشاهی کرد
واول به قتل عام افراد خاندان سلطنتی پرداخت. وی به جنگجوئی و جاه طلبی
مشهور بود. به مصر لشکر کشید و آنجا را بازگرفت ودرشوش و تخت جمشید کارهای
ساختمانی کرد و کتیبه هائی به جای گذارد و برای نزدیک کردن ایرانیان با
یونانیان کوشید. اما به وسیله خواجه حرمسرایش کشته شد
وباقتل او دولت هخامنشی درست همان موقع که مقدونی ها برای حمله به ایران
آماده می شدند از مدافعی قوی محروم مائد. آرامگاه او در دامنه « تپه شاهی»
در تخت جمشید است (دخمه شمالی) .

داریوش سوم

داریوش سوم، از شاهزادگان هخامنشی بود که دو
سالی پس از قتل اردشیر سوم، بر تخت نشست. دلیر و جوانمرد بود اما تدبیر
شاهان اولی هخامنشی را نداشت و درزمان او اسکندر مقدونی با سپاهی بسیار
قوی و تمرین دیده و تشنه قتل و تاراج به ایران تاخت و داریوش را شکست داد
ووی در ??? ق م به هنگام فرار به سوی ایران شرقی
در نزدیکی دامغان امروزی به دست دو تن از امرای خود کشته شد. محل آرامگاه
او معلوم نیست. با او دولت هخامنشی بر افتاد.