خورشید مصری و داستان دایره

شاید گزافه نباشد که بگوییم کمتر مردمی در جهان چون مصریان باستان درباره خورشید گسترده می اندیشیدند و این دایره آسمانی در زندگی، اسطوره ها، پندارها و زندگی آنها بسیار جای داشت. به راستی در هزاران سال پیش هنگامیکه مصریان هنگام سپیده دم افق سرخ رنگ را می دیدند که خورشید چون دایره ای بزرگ از آن برمی خاست و بیابانهای آن سرزمین را با رنگ زرین خود می تافت یا هنگامیکه خورشید در افق غرب برمی نشست و آسمان آن را آتشین می ساخت و سپس روشنایی را با خود ناپدید می کرد، شگفت زده می شدند. خورشید هم روشنایی بود و هم گرما و برنشستن آن در افق غرب هم ترسناک بود و هم سرمازا.

مصریان با گذشت روزگار دریافتند که از گردش خورشید در آسمان است که در آغاز تابستان آب رود نیل این شاهرگ زندگی آنان بالا آمده و سرریز می شد و این سرریزی آن نزدیک به یکصد روز به درازا می کشید و دستاورد آن روان شدن آب رودخانه در بیابانهای پیرامون آن، باروری زمین و آغاز کشت و کار کشاورزان بود. پس آنها برای این پیش روی رود نیل و باروری دشتها سپاسگذار خورشید بودند و با گذشت روزگار گاهشماری خود را از گاهشماری ماهی (قمری) دگرگون ساخته آنرا بر پایه گردش خورشید پی ریزی کردند. نخستین روز سال آنها روزی بود که آب نیل به بالا ترین مرزهای پیشروی خود می رسید و سال آنها 365 روز داشت. این گاهشماری دیرین در روزگار یولیوس سزار (46 پ.م) از سوی رومیان وام گرفته شده با اصلاحی که در آن نمودند از آن پس آنرا گاهشماری «سزاری» نامیدند و باز هم در سده های پسین و در روزگار پاپ گرگوریوس سیزدهم (1582م) اصلاحی دیگر در آن شده آنرا گاهشماری «گریگوری» خواندند و آن همان گاهشماری است که اکنون در بخش بزرگی از جهان بکار می رود.

به باور مصریان باستان «را» (Ra) خدای خورشید بود که از زمانهای بسیار کهن و تا پیش از خاندن پنجم شناخته شده بود. مصرشناسان درباره اینکه معنی را چیست و سرچشمه اندیشه آن از کجا بود به دستاوردی یگانه دست نیافته و گمانهای بسیاری را آورده اند. بسیاری از آنها سرچشمه نگاه و پرستش آن را وام گرفته شده از تمدنهای دیرین آسیا دانسته اند. از آنجا که در بسیاری از نوشته های هیروگلیف آنرا «راه» (Rah) نیز نوشته اند، بسیاری از آنها براین باورند که این نام دارای گونه ای پیوند با اندیشه «پرتو» (ray) یا درخشندگی است. برخی نیز در تلاشند که ریشه «آفرینندگی» را در نام او جستجو کنند. زیرا در باورهای شرکی مصریان کهن او سرچشمه آفرینندگی بود.

برپایه دیدگاه برخی از مصرشناسان، اندیشه شرکی باور به «را» گونه ای تلاش برای ستیز با چند خدایی و گردآوری همه خدایان اسطوره ای مصریان در زیر سایه «را» بود. پس آنها نیز برپایه سرشت خود در جستجوی پرستش یک خدا بودند اما برخلاف کیش های یکتاپرستی که پروردگار یکتا را فرای همه هستی ها جستجو می کردند آنها نخست خورشید را خدای یگانه خود می پنداشتند. یک سرود مصری (1370پ.م) آشکارا می گوید که خدایان دیگر نه خدایی مستقل که آفریننده او هستند:

«تو را می ستاییم ای را، تو که نیروی والا و بلند جایگاه هستی که به جایگاه آمنت (Ament) آمدی، نگاه کن که آتوم (Atum) پیکر توست.

تو را می ستاییم ای را، تو که نیروی والا و بلند جایگاه هستی که به جایگاه پنهانی آنوبیس (Anubis) آمدی، نگاه کن که خپرا (Khepera) پیکر توست.»