خیلی وقت بود که میخواستم راجع به زیگوراتها بدانم تا اینکه اوائل سال 1383 سفری به شهر باستانی کاشان داشتم (قدیمی ترین شهر جهان) بین راه کاشان و  باغ فین تپه سیلک قرار دارد. بغیر از آثار و ظروف بسیار زیبا و قدیمی بدست آمده تعدادی اسکلت انسان مشاهده کردیم که بصورت موزه کوچکی در محوطه سیلک بنمایش گذاشته بودند. در اینجا از آقای صادق ملک شهمیرزادی سرپرست طرح بازنگری سیلک و همکاران محترمشان تشکر میکنم که این اطلاعات مفید را در اختیار بنده گذاشتند. همچنین میراث فرهنگی شهرستان کاشان و فرمانداری و ستاد توسعه گردشگری کاشان. از تپه سیلک و زیگورات بجا مانده تصاویری تهیه نموده و بهمراه چند زیگورات دیگر تقدیم شما میشود.

زیگورات چیست؟

زیگورات معماری مذهبی ویژه شهرهای عمده بین النهرین(عراق کنونی) و ایران بوده است که بصورت برج مطبق هرمی شکل بنا میشد. ساخت زیگوراتها از 4200 تا 2500 سال پیش متداول بوده است.

زیگورات بنای خشتی تو پر فاقد فضاهای داخلی است که سطح خارجی آن دارای پوششی از آجر است. ابعاد قاعده زیگوراتهامربع و یا مستطیل و اندازه آنها بین 50 در50  یا 40 در  50 متر متغیر است. از نظر موقعیت جغرافیایی تا قبل از کشف زیگورات سیلک   بین سومر  بابل  آشور و جنوب غربی ایران توزیع شده اند.برای نخستین بار در فلات مرکزی ایران نیز از بقایای زیگوراتی در سیلک کاشان خاک برداری شده است. تاکنون هیچ یک از زیگوراتهای شناسایی شده بطور سالم و کامل باقی نمانده است و لذا ارتفاع اصلی آنها مشخص نشده است. دست رسی به فوقانی ترین طبقه زیگورات بوسیله پله کان و یا راه شیب دار صورت می گرفت. فضاهای اطراف زیگورات ها را با درختکاری و یا مرغ فضاسازی میکردند.

کهن ترین زیگورات بین النهرین

کهن ترین زیگوراتی که ناکنون در بین النهرین (عراق کنونی) توسط باستان شناسان خاکبرداری و شناسایی شده است زیگوراتیست که اورنمو موسس سلسله سوم اور  در سال 2100  قبل از میلاد یعنی 4100 سال پیش در شهر باستانی اور  محل تولد حضرت ابراهیم نبی  بنا کرده بود او این زیگورات را در کنار معبدی که برای نیایش خدایان ساخته بود بر پا داشته است. این زیگورات در اصل دارای سه طبقه بوده است که در حال حاضر تنها طبقه اول آن باقی مانده است. راه دست رسی به بالاترین طبقه بوسیله سه رشته پلکان  رشته پلکان میانی و دو رشته پلکان جانبی  صورت میگرفت. زیگورات با خشت بنا شده بود و پوسته خارجی آن را از آجر ساخته بودند.

زیگورات چغازنبیل

این زیگورات در جنوب غرب ایران و در استان خوزستان نزدیک شوش واقع شده است. سالم ترین زیگورات باقی مانده از جهان باستان است. هم از نظر معماری و هم از نظر راه دست رسی به بالاترین طبقه متفاوت از سایر زیگوراتهاست. با خشت ساخته شده که سطوح خارجی آن با پوششی از آجر پوشانده شده است. این زیگورات توسط  اونتش گل پادشاه دوره ایلام میانی و در حدود 3250 سال پیش ساخته شده است.

زیگورات  دور شاروکین

زیگوراتی که در پایتخت آشور و در دورشاروکین  بنا شده بود اولین زیگوراتی بود که توسط باستان شناسان شناسایی گردید. سارگون دوم پادشاه آشور میانی در حدود 2700 سال پیش این زیگورات را بنا کرد. بنظر میرسد راه دست رسی به بالاترین طبقه بوسیله شیب مارپیچ صورت میگرفت. سه طبقه اول این زیگورات باقی مانده است که بترتیب از پایین به بالا به رنگهای سفید سیاه و قرمز رنگ آمیزی شده بودند.هر چند بقایای طبقات بالاتر مشخص نشده است ولی با توجه به نظم رنگها رنگ طبقات بالاتر باید به ترتیب آبی  نارنجی  نقره ای و طلایی بوده باشد.

از 32 زیگوراتی که تاکنون در ایران و عراق بر اساس متون تاریخی (11) و بر اساس کشفیات باستان شناسی (21) شناسایی شده اند 5 زیگورات در ایران و 27 زیگورات در عراق قرار دارند که زیگورات سیلک کهن ترین آنهاست.

زیگورات سیلک کاشان     کهن ترین زیگورات جهان

سازنده این زیگورات مشخص نشده است ولی در فاصله بین سالهای 4700 تا 4500 سال پیش ساخته شده است یعنی در زمانی که ابتدای استفاده از خط برای نگارش بوده است. برای ساخت این زیگورات که از سه سکو  یکی بر بالای دیگری  تشکیل شده است از بیش از 1250000 خشت به ابعاد 35در35در15 سانتی متر استفاده شده است. ارتفاع واقعی این زیگورات مشخص نیست ولی آنچه که از آن باقی مانده است امروزه سطح بالاترین سکوی آن 14 متر از سطح زمینهای اطراف ارتفاع دارد. راه دست رسی به بالاترین طبقه بوسیله شیبی ملایم صورت میگرفته است.

Si`alk Si`alk near of Kashan Si`alk near of Kashan Si`alk near of Kashan Si`alk near of Kashan Si`alk near of Kashan Si`alk near of Kashan